Σωκράτης

Ξημερώματα στο δεσμωτήριο . Ο Σωκράτης ταξιδεύει μέσα στο Λόγο . Δεν θα μάθει ποτέ κανείς τις σκέψεις που διέκοψε η αιφνίδια είσοδος του φίλου του και μαθητή του , του Κρίτωνα . Μόνο το διάλογο με τον Κρίτωνα θα προσπαθήσει να μεταφέρει χρόνια αργότερα ο Πλάτων . Όσο αληθινός ήταν ο ομώνυμος διάλογος του Πλάτωνα άλλο τόσο είναι κι αυτός εδώ .

Προσπαθεί να μπει μέσα στο Λόγο που κουβαλούσε ο μεγάλος Δάσκαλος , όσο προσπαθώ κι εγώ . Εκείνος ήταν σοφός , εγώ τα αγαθά της Ιστορίας κλέβω .

- Γιατί , ρε Κρίτων , ήρθες τόσο πρωί .

- Ίσα που προλαβαίνουμε , Σωκράτη .

- - Τι να προλάβουμε ;

- Ίσα που προλαβαίνουμε να δώσουμε ένα φακελάκι στους φύλακες για να σε φυγαδέψουν έξω απ’ την Αθήνα .

- Καλά , παίρνουν φακελάκια οι φύλακες ; Αυτό δεν είναι έθιμο κατοπινό ; Μετά από δυόμισι χιλιάδες χρόνια θα είναι της μόδας .

- Πού ζεις , καημένε Σωκράτη . Νόμιζες τόσα χρόνια πως μόνο οι άρχοντες της πόλης χρηματίζονται ; Αυτοί οι κοπρίτες είναι πιο ευάλωτοι . Διδάσκονται από τους άρχοντες και κοιτάνε να τους μιμηθούν στο κακό . Αυτό συμβαίνει και στις μέρες μας και θα συμβαίνει στον αιώνα τον άπαντα . Όμως εσύ είσαι εραστής της ηθικής τόσα χρόνια , κατηγορούσες τους έχοντες και κατέχοντες και δεν έβλεπες πως και οι ασήμαντοι ονειρεύονται να αποκτήσουν τη δύναμη των μεγάλων , ακόμη κι αν δεν έχουν τέτοιες αξίες .

- Γηράσκω αεί διδασκόμενος , Κρίτων .

- Αφού διδάσκεσαι , Σωκράτη , άκουσε το μαθητή και φίλο σου . Μεγαλύτερος είμαι από σένα . Κάτι ξέρω κι εγώ απ’ τη ζωή . Έλα να φύγουμε τώρα .

- Και πού θα πάμε , ρε Κρίτων ;

- Ας πούμε στη Θήβα .

- Κι αυτά που λέγαμε τόσα χρόνια θα τα ξεχάσουμε ξαφνικά ;

- Τα λέγαμε , Σωκράτη , αλλά δεν κατάλαβες στα εβδομήντα σου πως ο κόσμος αυτός δεν πρόκειται ν’ αλλάξει ποτέ ; Θα σου το πει μετά από δυόμιση χιλιάδες χρόνια ο Γκάτσος , σου το διδάσκουν άλλωστε καθημερινά οι φίλοι οι σοφιστές με τον «ορθό» τους λόγο . Τους άκουγες κι εσύ να κάνουν το άσπρο μαύρο και το άδικο δίκιο . Αυτοί πείθουν περισσότερο τους πολίτες κι ο δικός σου Λόγος δεν περνάει στους συμφεροντολόγους πολίτες .

- Τους σοφιστές τους λυπάμαι , Κρίτων . Ελπίζω μόνο σε κείνον τον Πλάτωνα , αυτός είναι ο μόνος που κατάλαβε τα λόγια μου . Ελπίζω να καταγράψει και τη σκέψη μου .

- Ναι , αλλά κοντά στον Πλάτωνα μην ξεχνάς ότι σε άκουσε κι ο Αντρέας κι ο Κινέζος κι άλλοι πολλοί σαν κι αυτόν . Θυμάσαι τι ζημιά έκανε στην πόλη του ο άθλιος Αντρέας , ζημιά πολιτική και ηθική . Την ίδια ζημιά κάνανε κι άλλοι που το παίζανε πολύ πιο προοδευτικοί .

- Μα , Κρίτων , όλοι αυτοί δεν υπήρξαν μαθητές μου . Ήταν πολιτικάντηδες και δασκαλεμένοι ήδη απ’ τους σοφιστές . Δεν πίστεψαν ποτέ τους στον ορθό Λόγο αλλά μόνο στα τυχοδιωκτικά τους οράματα . Διέστρεφαν το Λόγο κι έσερναν τους πολίτες στον όλεθρο .

- Αλήθεια , Σωκράτη , εσύ γιατί δεν έγραψες κάτι για ν’ αφήσεις για τις μελλούμενες γενιές;

- Τους έχω γραμμένους όλους , φίλε Κρίτων . Να δεις πως μετά τετρακόσια έτη θα κάνει το ίδιο κι ένας Εβραίος , κανένα γραπτό δεν θ’ αφήσει πίσω του . Κι αυτός ένα δαιμόνιο θα έχει μέσα του και θα τον κυβερνάει . Αυτό το δαιμόνιο που έχω κι εγώ μέσα μου .

- Σωκράτη , δεν σε καταλαβαίνω . Πάμε να φύγουμε . Η ώρα περνάει .

- Η ώρα η καλή έρχεται , Κρίτων .

- Τι εννοείς , Σωκράτη ;

- Αν δεν κατάλαβαν οι Αθηναίοι τα λόγια μου , τι θα καταλάβουν οι Θηβαίοι ;

- Μα , Σωκράτη , το θέμα αυτή τη στιγμή είναι να σωθείς .

- Και να εγκαταλείψω , Κρίτων , την πόλη μου ; Ξέχασες πως μόνο δυο φορές έφυγα από την πόλη , όταν με στείλανε στον πόλεμο ;

- Είναι άδικη η ποινή που σου επέβαλαν και το ξέρεις .

- Εσύ ξεχνάς , Κρίτων , πως όλα αυτά τα χρόνια διδάσκαμε την υπακοή στους νόμους της πόλης ; Τώρα πρέπει να αποδείξουμε με την πράξη μας ότι όλα όσα λέγαμε τόσα χρόνια δεν ήταν λόγια του αέρα . Ίσως ο θάνατός μου να γίνει η αφορμή για τους Αθηναίους να γίνουν νομοταγείς .

- Το πιστεύεις αλήθεια , Σωκράτη ; Ο θάνατός σου μόνο χαρά θα δώσει σ’ όλους αυτούς που έλεγχες τόσα χρόνια . Μπας και νομίζεις πως θα καταλάβει κάποιος απ’ τους απλούς Αθηναίους ; Αυτοί πίσω απ’ τις εξουσίες τρέχουν για τη βόλεψή τους .

- Πιστεύω απλά , Κρίτων , πως δεν μπορώ να παραβώ τις ιδέες μου .

- Σωκράτη , δεν τους είδες όλους αυτούς μέσα στην Ηλιαία ; Τους οβολούς τους ήθελαν να πάρουν και σιγά μην άκουγε κανένας αυτά που έλεγες . Δεν είναι οι εξουσίες διεφθαρμένες μόνο , είναι κι ο λαός που αποπλανιέται απ’ τα ρεμάλια αυτά με τη χαζομάρα που τον δέρνει . Στο λαό σερβίρουν παιδεία της πλάκας , ενώ τα ρεμάλια παίρνουν τους σοφιστές για τα παιδιά τους κι αυτοί οι σοφοί τα μαθαίνουν πώς θα γίνουν επιβήτορες της πόλης .

- Τι μου τα λες αυτά ; Δεν είμαι αυτός που συγκρούστηκε με Πρωταγόρα και Γοργία και Πρόδικο , όλους αυτούς τους παντογνώστες ; Δεν δήλωσα κάποτε πως «ένα οίδα ότι ουδέν οίδα» ; Έβλεπα την έπαρσή τους , έβλεπα και τη ζημιά που κάνανε στην πόλη . Έβλεπα και την έπαρση των πολιτικών και των διαφόρων δήθεν ειδικών , που την τύφλα τους είχαν κι όμως διαλαλούσανε ότι τα ξέρουν όλα . Τους ξεμπρόστιαζα όλους αυτούς και ξέρω πως αυτοί είναι υπεύθυνοι για την καταδίκη μου . Τι φταίει ο Άνυτος κι ο Μέλιτος που δεν μπόρεσαν μέχρι τώρα να καταλάβουν αυτό το «δαιμόνιο» που έχω μέσα μου ; Αυτοί έχουν το δαίμονα μέσα τους …

Κάπως έτσι θα πρέπει να έγινε η τελευταία συζήτηση με τον Κρίτωνα . Ο Σωκράτης είχε την ηρεμία του αποφασισμένου , εκείνου που δεν του έμενε ούτε χώρος ούτε χρόνος να επανορθώσει . Ήταν αργά πλέον γι’ αυτόν να αλλάξει στάση ζωής .

Πίστεψε σε μια μεταθανάτια ζωή ή μήπως η απάθεια των συμπολιτών του για την θανατική καταδίκη του δεν του άφηνε κανένα άλλο μονοπάτι για να πορευτεί ;

Το μυστικό το πήρε μαζί του .

Σαράντα χρόνια καθοδήγησε τους πολίτες που δεν ήθελαν να μεταμορφωθούν σε Πολίτες . Προφορικός πάντα ο Λόγος του , δεν άφησε πίσω του μια αράδα που θα φώτιζε άμεσα την προσωπικότητά του . Ο «ευαγγελιστής» του , αυτός ο μεγάλος φιλόσοφος Πλάτων , σκιαγράφησε συναισθηματικά το δάσκαλό του και πιθανό αυτός ο συναισθηματισμός να αλλοίωσε σημαντικά στοιχεία του μεγάλου δάσκαλου με τις ηθικές και συνάμα ουτοπικές ιδέες , όχι μόνο για την Αθήνα του 5^ου αιώνα αλλά διαχρονικά .

Δεν θέλησε να γράψει τίποτε ο Σωκράτης , το ίδιο θα έκανε τετρακόσια χρόνια αργότερα κι ο Ιησούς των Εβραίων . Για τον δεύτερο υπάρχει κάποιο ελαφρυντικό , ότι έφυγε στα τριαντατρία του . Για τον Σωκράτη δεν ισχύει το ελαφρυντικό αυτό , επειδή έφυγε στα εβδομήντα του . Είχε το χρόνο μπροστά του να καταγράψει τις ιδέες του , όμως δεν θέλησε . Άφησε τον «ευαγγελιστή» του να τον ζωγραφίσει και να παραδώσει το πορτρέτο του στην ιστορία . Ο Μύθος θα διαπλεκόταν με το Λόγο του Πλάτωνα .

Ο Λόγος του Σωκράτη δεν θα έφτανε άμεσα στο δικό μας Λόγο . Επίτηδες το έκανε . Είχε καταλάβει πως «ο κόσμος αυτός δεν πρόκειται ν’ αλλάξει ποτέ» , παρόλο που μοχθούσε να τον αλλάξει με το Λόγο του . Το κατάλαβε μέσα στον πολυδιαφημισμένο «χρυσό αιώνα του Περικλή» . Βιώνοντας στα τελευταία τριάντα του χρόνια τη φρίκη του πελοποννησιακού πολέμου και όλη την παρακμή των θεσμών ή θα έπρεπε να γίνει Αριστοφάνης και να καταγράψει μόνος του τις Νεφέλες του , ή θα έπρεπε να μεταμορφωθεί σε Αλκιβιάδη . Δεν ήταν ικανός ούτε για το ένα ούτε για το άλλο . Δεν είχε αριστοκρατική καταγωγή , ούτε και λαϊκιστής ήταν .

Ήταν «διαφορετικός» ο Σωκράτης , ένας απ’ αυτούς που ματώνουν για να αλλάξουν αυτά που δεν θ’ αλλάξουν ποτέ .

- Σωκράτη , έφτασε η ώρα . Ο οινοχόος έρχεται με την κύλικα .

- Καλώς να έρθει , Κρίτων .

- Πώς μιλάς με τόση απάθεια , δεν φοβάσαι το θάνατο ;

- Όχι , Κρίτων . Δεν πρόκειται να πω εκείνο το «απελθέτω απ’ εμού το ποτήριον τούτο» . Αυτά θα τα πει ένας Εβραίος αργότερα . Εγώ πρέπει να ακολουθήσω το δρόμο μου . Θα είναι καλός αυτός ο δρόμος , Κρίτων .

- Μα η ζωή είναι το πολυτιμότερο αγαθό , Σωκράτη .

- Είναι , Κρίτων , αρκεί να τη βιώνεις σύμφωνα με τον ηθικό νόμο . Περισσότερο θα έλεγα πως οι πράξεις του ανθρώπου πρέπει να συμφωνούν με τις πεποιθήσεις του . Πες λοιπόν στο φύλακα να κάνει γρήγορα .

- Βιάζεσαι κιόλας .Δε σκέφτεσαι την Ξανθίππη και τα παιδιά σου ;

- Βιάζομαι να πάω να συναντήσω κι άλλους σοφούς , που δεν τους κατάλαβα σαν ήμουν νεότερος .

- Και ποιοι είναι αυτοί οι σοφοί ; Το μαντείο των Δελφών χρησμοδότησε πριν λίγα χρόνια ότι μόνο εσύ είσαι σοφός .

- Κι εσύ , Κρίτων , πιστεύεις στα λόγια των ιερέων ; Αυτοί ξελογιάζουν το δήμο με δαιμονικές προφητείες , το δαιμόνιο το δικό μου δεν το έχουν μέσα τους .

Θα πάω λοιπόν να συναντήσω το Δημόκριτο και το Θαλή από τη Μίλητο , ακόμη κι εκείνον τον Ηράκλειτο . Θα έρθουν κι άλλοι αργότερα και μπορεί να βρούμε την άκρη όλοι μαζί .

- Πιστεύεις λοιπόν πως υπάρχει κι άλλη ζωή ;

- Ουκ οίδα , φίλε Κρίτων . Σίγουρα όμως το πνεύμα δεν μπορεί να χαθεί . Κάτι πρέπει να μένει από την παρουσία μας σ’ αυτόν τον κόσμο .

Μπαίνει ο οινοχόος με την κύλικα . Απευθύνεται με σεβασμό στο Σωκράτη :

- Σωκράτη , πρέπει να ξαπλώσεις τώρα . Λυπάμαι για το ποτό που θα σου δώσω, μα δεν φταίω εγώ . Άλλοι δίνουν τις εντολές .

- Το ξέρω , καλέ μου άνθρωπε , δεν φταις εσύ . Φέρ’ το να το πιω στην υγειά σου .

- Πρέπει να σε σκεπάσω πρώτα .

- Σκεπάζομαι και μόνος μου , φίλε μου .

Ο Σωκράτης κατεβάζει μονορούφι το κώνειο , έτσι όπως κατέβαζε το κρασί στα συμπόσια . Άκρατος οίνος ήταν το ποτό αυτό …

- Τήνελα καλλίνικος , όπως έγραψε κι ο Αριστοφάνης . Στην υγειά σας .

Σκεπάζεται με αργές κινήσεις , το μάτι του κοιτάει στωικά τους φίλους .

- Κρίτων , αρχίζω και δεν νιώθω τα πόδια μου . Το πνεύμα μου λειτουργεί και θέλω να πω τα τελευταία μου λόγια .

Αν δεν καταφέραμε να πείσουμε τους Αθηναίους τόσα χρόνια με το Λόγο μας , ποιος μπορεί να τους πείσει αργότερα να πορευτούν το δρόμο της αρετής ; Με ρώτησες πριν από λίγη ώρα για την άλλη ζωή …

Ειλικρινά δεν ξέρω αν υπάρχει . Υπάρχει όμως ο δρόμος της αρετής κι αυτόν πρέπει να διδάξετε . Αυτόν ακολούθησα τόσα χρόνια και δεν μετάνιωσα για την επιλογή μου , όπως δεν μετανιώνω και για την τελική μου απόφαση . Καλή θα είναι η στράτα μου , βίωσα την μπαγαποντιά πανταχόθεν και είμαι έτοιμος να ξεφύγω από τη μούργα που με τυλίγει . Όπου κι αν πάω δεν θα βλέπω αυτή τη σήψη που κυκλοφορεί δίπλα μας . Ακόμα κι αν χαθεί σώμα και πνεύμα .

Το σώμα δεν μ’ απασχολεί καθόλου , ούτε και μ’ απασχόλησε ποτέ τόσα χρόνια . Το πνεύμα μου θα μείνει . Μετά από δυο χιλιάδες χρόνια θα το πουν «γονίδιο» αυτό το πνεύμα .

Έχω να πω κάτι ακόμη , αν κι αρχίζω να μη νιώθω το σώμα μου από τη μέση και κάτω , γιατί το κώνειο λειτούργησε ορθά .

Ο Λόγος θα λειτουργήσει ;

Αυτόν το Λόγο προσπάθησα να υπηρετήσω , όμως ο Λόγος βουλιάζει μέσα στους λόγους των πολιτικών ερπετών . Χαίρομαι που δεν αφήνω κανένα γραφτό πίσω μου . Μόνο οι χριστιανοί ιερείς θα το εκμεταλλεύονταν μετά από αιώνες για να ξεγελάσουν τους αφελείς . Αν έσπειρα σπόρο θα φυτρώσει , αν όχι τόσο χειρότερα γι’ αυτούς .

Προχωράει η νέκρωση , Κρίτων , δεν περισσεύει χρόνος για λόγια . Κουράζομαι να βγάλω τις λέξεις .

Σας … αφήνω … να … πορευτείτε … το … δρόμο … σας .

Ηθικά … , Κρίτων …

Θα έφυγε αποφασισμένος και ήρεμος . Τι μπορούσε να του μετατρέψει θέση και απόφαση μιας ζωής ;

Σωκράτη , παππού μας , μας λείπεις .

Δεν ξέρουμε σε ποιον να δώσουμε το κώνειο σήμερα .

Αυτοί που έχουν τα μυαλά σου δεν έρχονται στην Ηλιαία , την απόφαση την παίρνουν μόνοι τους . Προλαβαίνουν τις αποφάσεις της Ηλιαίας .

Ρομαντικούς και γραφικούς τους βαφτίζουν όλοι όσοι συνεχίζουν τη χαμοζωή και την απατεωνιά .

Εκείνοι που έπρεπε να παίρνουν το κώνειο κρύβονται πίσω από νόμους που οι ίδιοι βγάζουν μέσα σε κοινοβούλια κι ανάκτορα .

Τα ανάκτορα μεταμφιέζονται σε κοινοβούλια κι αυτά τα κενο-βούλια είναι εξίσου ικανά με τα ανάκτορα για την προβολή του κενού λόγου .

Το παραπάνω «θεατρικό» γράφηκε το Μάη του 2006 για να παιχτεί από την θεατρική ομάδα του 1^ου Λυκείου Νέας Ιωνίας υπό την καθοδήγηση και την διδασκαλία του φίλου Λευτέρη .

Ο γράφων ταύτισε το Σωκράτη με την αφεντιά του .

Υπέρμαχος της θεωρίας του εγωιστικού γονιδίου ήταν πλέον .

Ήξερε πως ο Σωκράτης ευθυνόταν για τον δικό του απομονωτισμό , όπως κι ο γράφων για τον δικό του …